گفتگوی مهر با معاون سازمان فضایی ؛

كشف ۲۸ پدیده گرد و غبار با ماهواره، مدیریت بحران با سنجش از دور

كشف ۲۸ پدیده گرد و غبار با ماهواره، مدیریت بحران با سنجش از دور به گزارش آنی تل تصاویر دریافتی از ماهواره های سنجش از دور از وضعیت بلایای طبیعی كشور نشان داده است كه امسال ۲۸ پدیده گرد و غبار در ایران رخ داده و ریسك حریق در نیمه دوم سال ۹۷ با كاهش همراه می باشد.


خبرگزاری مهر- گروه دانش و فناوری؛ معصومه بخشی پور: چرخه مدیریت بحران شامل ۴ مرحله پیشگیری و كاهش، آمادگی، مقابله و بازیابی است كه امروزه فناوری سنجش از دور نقش به سزایی در هر ۴ مرحله از این چرخه ایفا می كند به نحوی كه استفاده از این فناوری و تصاویری كه از ماهواره های سنجشی به دست می آید، علاوه بر پیشگیری و كاهش خسارات ناشی از وقوع بلایای طبیعی و پایش مناطق خسارت دیده، در تسریع امداد رسانی هم بسیار موثر ارزیابی می گردد. گسترده بودن پوشش تصاویر ماهواره ای، امكان پایش و ثبت مناطق صعب العبور و همینطور تكرار پذیر بودن این تصاویر، بخشی از خصوصیت هایی است كه سبب شده فناوری سنجش از دور بعنوان یك ابزار قدرتمند به كمك مدیریت بحران بیاید. با این وجود و با عنایت به رشد چشمگیر فناوری سنجش از دور در چهار دهه اخیر و در دسترس بودن تصاویر ماهواره ای برای كاربردهای مختلف، استفاده از این فناوری در كشور برای شناسایی به موقع و مدیریت اثرات رویدادهای طبیعی، امری ضروری به حساب می آید. از آنجایی كه كشور ما در زمینه وقوع بلایای طبیعی در موقعیت ویژه ای قرار دارد، توسعه كاربردهای فناوری فضایی می تواند در حوزه مدیریت بحران به كار گرفته شود و سازمان های مرتبطی چون مدیریت بحران، هواشناسی، هلال احمر، محیط زیست، سازمان مراتع و جنگلداری، وزارت كشاورزی و غیره می توانند از تصاویر دریافتی از ماهواره های سنجش از دور، برای كاهش خطرپذیری بلایا، از پیش از شروع بحران تا آخر آن، استفاده كنند. در این زمینه علی صادقی نائینی، معاون توسعه كاربرد و خدمات فضایی سازمان فضایی ایران، نحوه استفاده از فناوری سنجش از دور را برای دریافت اطلاعات ماهواره ای از بلایای طبیعی در كشور همچون خشكسالی، گرد وغبار و زلزله را در این گفتگو توضیح می دهد. * اولین سوال این است كه داده ها و تصاویر ماهواره ای چگونه می توانند در مدیریت بحران به كار گرفته شوند و آیا این اطلاعات برای جلوگیری از برخی بلایای طبیعی همچون زلزله هم كاربرد دارد؟ - برای شروع بهتر است كه مدیریت بحران با استفاده از فناوری سنجش از دور تشریح شود. این چرخه مدیریت از پیش از بحران شروع شده و تا بعد از بحران ادامه دارد. به این مفهوم كه از پیش از بحران، برآورد خطر پذیری و ریسك با استفاده از داده های ماهواره ای صورت می گیرد و ما جوامع را از خطرات آگاه می نماییم. بعد از آن در زمان وقوع بحران و یا در فاصله كوتاه بعد از وقوع، پایش را با ماهواره خواهیم داشت و در نهایت در آخرین مرحله، فناوری فضایی در بازسازی خطرات ناشی از بلایای طبیعی به كمك ما می آید. بعد از آن هم این چرخه به نقطه اول و همان آگاهی سازی و خطرپذیری باز می گردد. با عنایت به مجموعه امكانات موجود در سازمان فضایی ایران با استفاده از دریافت مستقیم تصاویر ماهواره ای از ماهواره های آكوا، ترا، NOAA و FY۲E و دانلود تصاویر ماهواره ای سری LANDSAT و سری SENTINEL به صورت منظم، پدیده های مربوط به بلایای طبیعی مورد سنجش و پایش قرار می گیرد. باید توجه داشت كه تصاویری كه با استفاده از اطلاعات ماهواره ای به دست می آید با داده های سازمان هواشناسی متفاوت است؛ به گونه ای كه سازمان هواشناسی، ایستگاه های مختلف را به صورت دقیق پایش می كند اما اطلاعات ماهواره ای، اطلاعاتی پیوسته است و به صورت یكپارچه گزارش می گردد. * با این وجود الان برآورد خطرپذیری و ریسك بلایای طبیعی برمبنای داده ها و تصاویر ماهواره ای چگونه ارزیابی می شود؟ - بحث مربوط به میزان ریسك و خطرپذیری برخی بلایا با استفاده از فناوری فضایی و اطلاعات مكانی، برآورد می گردد. به این مفهوم كه ما در سازمان فضایی یك سامانه پایش ریسك بلایا داریم كه میزان خطرپذیری انواع بلایا همچون حریق، خشكسالی، گردو غبار، زلزله، سیل، برف و سایر پدیده های زیست محیطی را مورد ارزیابی قرار می دهد و این اطلاعات در اختیار سازمانهای مرتبط برای اخطار در زمینه بحران قرار می گیرد. برای مثال سامانه پایش ریسك حریق در ۳ استان شمالی كشور شامل مازندران، گیلان و گلستان وجود دارد. * الان چه اطلاعاتی در زمینه وقوع حریق از این سامانه به دست آمده است؟ - میزان ریسك وقوع و خطرپذیری حریق در كشور برپایه اطلاعاتی كه از داده های ماهواره ای سنجنده «مادیس» در مركز فضایی ماهدشت كرج دریافت می نماییم و هم اطلاعات هواشناسی بعنوان داده های دینامیك و در نهایت یك سری اطلاعات استاتیك (ثابت) همچون مراكز جمعیتی و جاده ها، برآورد می گردد. این اطلاعات با وجودی كه اطلاعات ماهواره ای به روز است اما به صورت هفتگی برآورد می گردد و دلیل تاخیر آن به ورودی اطلاعات هواشناسی و ثبت آن در سامانه پایش ماهواره ای باز می گردد. در این سامانه آتش سوزی با دمای بالای ۳۰۰ درجه با استفاده از تصاویر ماهواره ای تشخیص داده می شود. آخرین داده های ماهواره ای برمبنای سامانه پایش جنگلها و مراتع گویای این است كه در این فصل ریسك بالایی در وقوع حریق دیده نمی گردد و الان میزان ریسك وقوع حریق در ۳ استان شمالی كشور كاهش یافته است. البته این برآوردها برمبنای بررسی آتش سوزیهای طبیعی است و به عوامل انسانی كه سبب حریق می گردد ارتباطی ندارد. * برای شناسایی حریق از چه ماهواره هایی استفاده می گردد و آیا امسال مورد خاصی از تصاویر ماهواره ای حریق به دست آمده است؟ - ماهواره ها و مدلهایی كه برای پایش و رصد بلایای طبیعی استفاده می شوند متفاوتند. بنابراین عموما برای رصد حریق از ماهواره ای استفاده می نماییم كه در محدوده نزدیك به نور مرئی و مادون قرمز باشد. به این مفهوم كه ماهواره در طیف ۴۰۰ تا ۱۱۰۰ نانومتر تصویربرداری می كند و در این طیف اگر ابری وجود داشته باشد امكان ثبت تصویر وجود نخواهد داشت. اما ماهواره هایی هم هستند كه در طیف های دیگر الكترومغناطیس مثل مادون قرمز كوتاه، مادون قرمز حرارتی و یا رادار، تصویربرداری می كنند كه هرچه این طول موج افزایش پیدا كند، مانع بودن ابر كاسته می شود. ازاین رو الان اگر ابر نازك در منطقه وجود داشته باشد امكان رصد حریق وجود دارد اما اگر ابرهای متراكم داشته باشیم، سامانه برپایه داده راداری، كار نمی نماید. این سامانه حریقی را گزارش می كند كه الان اتفاق افتاده و مسافت زیادی داشته باشد كه قابل رویت برای ماهواره باشد. در غیراینصورت اگر حریق به صورت ملایم اتفاق بیافتد اما عرصه وسیعی را شامل شود و پوشش دهد، دراین سامانه دیده نمی گردد. امسال تعداد حریق هایی كه برپایه داده های ماهواره ای ثبت شده است مشابه سال قبل بود و تنها دو مورد حاد مربوط به حریق تالاب هورالعظیم و جنگل مریوان گزارش شد. حریق جنگل مریوان ۵۲۰ هكتار گزارش شد كه مربوط به شهریورماه امسال می گردد.
تصویر ماهواره ای ترا/مادیس منطقه آتش گرفته با سنجاق زرد نشان داده شده است
(زمان دریافت تصویر ۱۳۹۷/۰۴/۲۰، ساعت ۱۱: ۵۵ به وقت محلی)
* با وجودی كه خشكسالی یك روند دراز مدت است، تصاویر داده های سنجش از دور از پدیده خشكسالی كشور چه وضعیتی را نشان می دهد؟ - پایش خشكسالی یك روند دراز مدت است كه تصاویر قابل دریافتی از ماهواره در موقعیت های مختلف جغرافیایی را ممكن می كند. حتی اگر هوا ابری باشد و یا مشكلات جوی داشته باشیم هم امكان پایش خشكسالی با استفاده از تصاویر ماهواره ای امكان دارد. خشكسالی از نظر پوشش گیاهی و یا وجود آب در منطقه در بلندمدت مورد بررسی قرار می گیرد. این داده های ماهواره ای به ما می گویند كه هر استان ماهانه چه وضعیتی از نظر خشكسالی دارد. داده های سنجنده «مادیس» و سامانه ریسك خشكسالی كه كل استانها را برآورد می كند درباره محاسبه میزان ریسك خشكسالی در كشور- مربوط به آخر شهریورماه - نشان داده است كه در نیمه شمالی و شمال غرب كشور، مشكل حاد خشكسالی نداریم. اما نیمه جنوبی و برخی استانها مانند فارس، سیستان و بلوچستان و كرمان، میزان ریسك خشكسالی شدید می باشد. این داده ها، وضعیت خشكسالی كشور را در ۱۷ سال قبل هم مورد بررسی قرار داده و مشخص شده هر استان در مقایسه با خرداد سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶ چه وضعیتی داشته است. برای مثال بر اساس این اطلاعات ماهواره ای، استان فارس وضعیت خوبی ندارد و نسبت به این بازه زمانی (۱۷ سال گذشته) خشكسالی شدیدتری را داشته اما در كل كشور، اطلاعات ماهواره ای از آن حكایت می كند كه نسبت به ۱۷ سال قبل شرایط نرمال می باشد و برای مثال در استان های شمال غربی كشور، میزان خشكسالی تغییر نكرده است. * آیا می توان در زمان پیش از وقوع گرد و غبار هم میزان خطرپذیری آنرا برپایه داده های ماهواره ای، برآورد كرد؟ - زمانی كه گردوغبار اتفاق می افتد این پدیده برپایه داده های ماهواره های سنجش از دور مركز ماهدشت، پایش شده و مشخص می گردد كه كدام استانها تحت تاثیر این پدیده بوده اند. آخرین گزارش مربوط به پدیده گردوغبار كه از آغاز سال ۹۷ تا آخر آبان ماه را رصد كرده است نشان داده است كه ۲۸ پدیده گرد وغبار در كشور كشف شده كه از این تعداد، ۲۰ رویداد در جنوب شرق كشور و مربوط به استانهای سیستان و بلوچستان و كرمان بوده است. در این سامانه نقشه فراوانی گرد و غبار در سال ۹۷ و نقاط شروع آن در ابعاد یك كیلومتر در یك كیلومتر مشخص شده است. بررسی ها نشان داده است كه در این بازه زمانی غیر از ۶ استان شمالی كشور، سایر استانها چند بار با پدیده گرد وغبار روبرو بودند اما حادترین آنها مربوط به جنوب شرق كشور می گردد. در این مناطق نقاطی دیده می گردد كه در محدوده یك كیلومتر در یك كیلومتر حتی تا ۱۱ بار گرفتار گردوغبار شده است.
نقشه فضایی وقوع گرد و غبار مربوط به زمان وقوع این پدیده می گردد و این رویداد در طول یك مدت مشخص مورد تحلیل قرار گرفته و مشخص می نماییم كه در هر نقطه از سطح كشور، چند بار رویداد گرد و غبار اتفاق افتاده است. پدیده گرد و غبار، چیزی بعنوان پیش رویداد ندارد كه در سامانه ریسك خطرپذیری مورد بررسی قرار گیرد. بلكه ما در یك نقشه تجمیعی، اطلاعات ماهواره ای را از آغاز سال تابحال رصد كرده و در مقایسه با سال ۹۶، مناطقی را كه بیشترین رخداد اتفاق افتاده و نشان دهنده كانونهای برداشت است، اعلام می نماییم. برای مثال داده های ماهواره ای نشان داده است كه گرد و غباری كه ۱۱ آبان بخش هایی از جنوب شرق كشور (شهرستان های زابل، زهك، هیرمند، هامون و نیمروز) را فرا گرفته بود، در تاریخ ۱۲ آبان هم ادامه داشت. این طوفان گرد و غبار كیفیت هوای این مناطق را به شدت كاهش داده است.
وضعیت طوفان های گرد و غبار در تاریخ ۱۲ آبان قابل مشاهده است

دراین گزارش محلهایی كه بیشترین وقوع گردوغبار در آن اتفاق افتاده مشخص می گردد تا مسئولان مربوطه بدانند كه این پدیده در كدام مناطق بیشترین رخ می دهد. البته نكته مهم این است كه اغلب این گرد و غبارها در كانون خارج از ایران است و تصاویر ماهواره ای مشخص می كند كه كانون گردوغبار سیستان و بلوچستان از سمت پاكستان و بخشهای جنوب افغانستان است و تنها بخش كمی از گردوغبارها منشا داخل كشور دارد. بررسی ها نشان داده است كه شدت گرد و غبار در استان خوزستان بسیار كمتر از چیزی است كه به نظر می آید و تعداد دفعات وقوع گرد و غبار در ۷ ماهه امسال نسبت به سال ۹۶، كمتر شده است. برپایه داده های سنجنده های ماهواره ای وضعیت سیستان و بلوچستان در وقوع گردوغبار از نظر تعداد و شدت رویداد، نسبت به سال ۹۶، نامناسبتر گزارش شده است. درمجموع سال قبل ۵۲ رویداد گردو غبار در كل كشور صورت گرفت كه ۲۹ رویداد مربوط به سیستان و بلوچستان بود و برخی نقاط تا ۱۵ بار گرفتار پدیده گرد وغبار شده بودند. این درحالی است كه در ۸ ماهه امسال، ۲۸ بار رویداد گردو غبار ثبت شده كه ۲۰ رویداد از آن مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. مقایسه گزارش ۱۲ ماهه سال قبل با ۸ ماهه امسال، نشان داده است كه شدت و تعداد وقوع گرد و غبار در استان سیستان و بلوچستان بیشتر شده اما در كل كشور، این پدیده كمتر روی داده است. درهمین حال گستردگی نقاط تحت تاثیر در استان سیستان و بلوچستان هم نسبت به سال قبل بیشتر بوده است. به این مفهوم كه در سال ۹۶، مناطق كمتری در این استان تحت تاثیر گرد و غبار بودند، اما امسال این پدیده مناطق بیشتری را درگیر كرده است. در این زمینه و با عنایت به قول وزیر ارتباطات به استاندار سیستان و بلوچستان، ۳ هفته پیش گزارش مبسوطی از وضعیت پایش گردوغبار، به استانداری این استان ارسال كردیم. * آیا از داده های سنجش از دور برای اخطار وقوع زلزله هم می توان استفاده كرد؟ - در زمینه زلزله مبحث كمی متفاوت می باشد. چون كه الان نقشه ریسك زلزله توسط سازمان زمین شناسی، پژوهشگاه زلزله و موسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران و برپایه نقشه گسل ها و شبكه لرزه نگاری كشور تعیین می گردد و سازمان فضایی ایران در این زمینه خیلی درگیر نیست. این نقشه توسط متخصصان زمین شناسی تهیه شده و از فناوری فضایی در آن استفاده نمی كنند. ازاین رو ما در زمینه ریسك زلزله دخیل نیستیم و نمی توانیم مشخص نماییم كه كدام مناطق از نظر وقوع زلزله خطرپذیر است. چون كه این مورد با فناوری فضایی انجام نشده و ورودی آن، نقشه های گسلی است كه توسط این ۳ سازمان تهیه می گردد. البته نقشه گسل از تصاویر ماهواره ای و عكسهای هوایی هم قابل دریافت است. اما سازمانهای فوق معمولا خودشان این عكسبرداری را انجام داده و سازمان فضایی در این زمینه ورود نكرده است.
برآورد میزان جا به جایی پوسته زمین در جهت قائم و در امتداد شرقی- غربی در زلزله كرمانشاه
* این به این مفهوم است كه تخصص آن در سازمان فضایی ایران وجود ندارد؟ و آیا داده های ماهواره ای پس از وقوع زلزله، نمی تواند كمك رسان باشد؟ - البته تخصص تهیه نقشه های گسل های زلزله توسط تصاویر ماهواره ای در سازمان فضایی وجود دارد و ما متخصصان سنجش از دور زمین شناس داریم. اما به صورت كلان در كشور مرجع این مورد سازمان زمین شناسی، پژوهشگاه زلزله و موسسه ژئو فیزیك هستند. مانند بحث هواشناسی كه برعهده سازمان هواشناسی است. اما در زمان پس از وقوع زلزله، می توان از داده های ماهواره ای استفاده نمود. به نحوی كه میزان تخریب زلزله، شدت آن و هم وضعیت فرونشست زمین را می توان با استفاده از این داده ها برآورد كرد. برای مثال گزارشهای ما نشان داده است كه ظرف یك سال قبل ۳ مورد زلزله شدید در كشور داشتیم كه مربوط به زلزله ۲۱ آبان ۹۶ در كرمانشاه، زلزله كرمان و زلزله اخیر كرمانشاه است. برآورد ما از میزان تخریب ساختمانها نشان داده است دو زلزله سال ۹۶ به مراتب حادتر از زلزله اخیر كرمانشاه بوده است. ما برای برآورد تخریب ساختمانها از فناوری فضایی و داده های اپتیك استفاده می نماییم و این داده ها زمانی به كار می آید كه ساختمان به صورت كامل ویران شده باشد. چون كه ماهواره از بالا تصاویر را دریافت می كند و باید سقف ساختمان ویران شده باشد تا بتوان از آن تصویر گرفت. براین اساس زلزله اخیر كرمانشاه با عنایت به اینكه شدت نداشت، امكان استفاده از تصاویر ماهواره ای برای برآورد خسارت آن محقق نشد و الان در حال مطالعه از میزان فرونشست این پدیده هستیم كه بزودی نتیجه مطالعه را اعلام می نماییم. میزان فرونشست و تخریب دو زلزله سال قبل در كرمان و كرمانشاه محاسبه شده است. در زمینه زلزله و سایر بحرانها، بازسازی خطرات ناشی از بلایا با استفاده از فناوری فضایی هم اتفاق می افتد. برای مثال در زلزله قبلی كرمانشاه نقشه های مربوط به ساختمانهای تخریب شده و هم وضعیت كمپ های زلزله زدگان را مشخص كرده و در اختیار سازمان مدیریت بحران قرار دادیم. * موارد دیگری همچون پایش وقوع برف و هم پایش سطح دریاچه های كشور هم توسط ماهواره های سنجش از دور امكان دارد. در این زمینه چه اطلاعاتی در اختیار دارید؟ رصد برف هم با استفاده از داده های ماهواره ای امكان دارد و بیشترین پایشی كه انجام می گردد مربوط به استانهای گیلان و مازندران، استانهای غربی و شمال شرق خوزستان مانند چهارمحال بختیاری می گردد. در این سامانه مساحت وقوع برف به تكفیك استان و اطلاعات مربوط به بعد از وقوع، با استفاده از دو ماهواره «ترا» و «اكوا» تحلیل و روی نقشه پوشش برف هر استان اعلام می گردد. از آنجایی كه ایستگاه های هواشناسی به علت تعداد محدود و ماهیت نقطه ای بودن اندازه گیری آنها، برای مطالعه پدیده پیوسته ای همچون برف، نماینده مناسبی محسوب نمی شوند و اندازه گیری و نمونه برداری میدانی برف به علت هزینه بالا و زمان بر بودن مقرون به صرفه نیست، فناوری سنجش از دور در مقایسه با روش های فوق، درمجموع دارای هزینه كمتر بوده و مشكل دسترسی به محل های مرتفع را آسان تولید كرده است. با عنایت به پیشرفت های موجود در چند دهه گذشته، توسط كشورهای مختلف سنجنده ها و ماهواره های مختلف و متنوعی طراحی و به فضا ارسال شده كه یكی از مهم ترین آنها، سنجنده MODIS است كه روی ماهواره های TERRA و AQUA نصب شده است. این سنجنده با عنایت به قابلیت های فنی و اپتیكی خود، تصاویر متنوعی را در باندهای مختلف الكترومغناطیس برای پایش برف عرضه می كند.
در این عكس كه برمبنای اطلاعات ماهواره TERRA به دست آمده، دامنه رنگ سبز تا قرمز درصد احتمال وجود برف را نشان می دهد

تصویر مربوط به ۱۳ آذرماه امسال است برای پایش سطح دریاچه های كشور هم رصد ماهانه با استفاده از تصاویر ماهواره ای صورت می گیرد. برای مثال مساحت دریاچه ارومیه تا ۲۹ آبان ماه امسال ۱۴۸۲ كیلومتر برآورد می گردد كه نسبت به یك ماه پیش تغییری نداشته اما نسبت به اواسط مهر، وضعیت بهتری دارد. پایش ماهواره ای دریاچه ارومیه با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست ۸ و به صورت منظم (۱۶ روزه) انجام می گیرد و مساحت آبی آن با استفاده از فناوری سنجش از دور به دست می آید.
تصویر بالا وضعیت دریاچه ارومیه را برمبنای اطلاعات ماهواره Landsat-۸، تركیب باندی ۳-۴-۵ مربوط به ۲۹ آبان ماه امسال نشان داده است كه مساحت آبی این دریاچه ۱۴۸۲ كیلومتر مربع برآورد می گردد. به گزارش آنی تل به نقل از مهر، هدف از پایش ماهواره ای سطح زمین با فناوری سنجش از دور، استفاده موثر از داده های ماهواره ای به منظور شناسایی و تولید پارامترهای در رابطه با پدیده های دینامیك سطح زمین و در اختیار گذاردن آن برای مجریان و مسئولان مرتبط می باشد. به نحوی كه به كارگیری فناوری فضایی می تواند علاوه بر شناخت بهتر و مطالعه وضعیت پدیده های در رابطه با بلایای طبیعی، متولیان امر را به استفاده از راهكارهای سریع تر و علمی تر برای مقابله یا كاهش این بحران ها در برنامه های علمی و اجرایی خود ترغیب كند.

1397/09/28
19:55:31
5.0 / 5
4513
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان آنی تل در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۸ بعلاوه ۴
anitel.ir - حقوق مادی و معنوی سایت آنی تل محفوظ است (1395-1403)

آنی تل


فناوری اطلاعات و ارتباطات